ถัดมาในกรณีของอินโดนีเซีย ข้อมูลของ
กระทรวงยุติธรรมและสิทธิมนุษยชน อินโดนีเซียในเดือนเมษายน 2563 ระบุว่ามีนักโทษอยู่ในเรือนจำ 464 แห่งทั่วประเทศประมาณ 224,552 คน แต่ความสามารถในการรองรับนักโทษในเรือนจำอยู่ที่ 132,335 คน ดังนั้น อัตราจำนวนนักโทษอาจสูงถึง 169 เปอร์เซ็น เมื่อเทียบจากความสามารถในการรองรับของเรือนจำ โดยในจำนวนนี้เป็นผู้ต้องขังอยู่ระหว่างการพิจารณาเกือบ 25%ของจำนวนนักโทษทั้งหมด
กรณีของ
กัมพูชาซึ่งมีเรือนจำทั่วประเทศ 28 แห่ง จากการสำรวจในเดือนพฤศจิกายน 2562 พบว่ามีนักโทษทั้งหมดประมาณ 36,600 คน ความสามารถในการรองรับนักโทษในเรือนจำอยู่ที่ 8,500 คน (ข้อมูลเมื่อปี่ 2558) จึงมีความเป็นไปได้ว่า อัตราจำนวนนักโทษอาจสูงถึง 430 เปอร์เซ็น เมื่อเทียบจากความสามารถในการรองรับของเรือนจำ ซึ่งในจำนวนนักโทษทั้งหมดมีอย่างน้อย 70% ที่ถูกคุมขังระหว่างการพิจารณาคดี
มีรายงานว่าญาติผู้ต้องขังในทัณฑสถานแห่งหนึ่งในกรุงพนมเปญให้สัมภาษณ์กับผู้สื่อข่าวว่า เธอมีกังวลเกี่ยวกับสภาพความเป็นอยู่ของน้องสาวของเธอเนื่องจากถูกขังรวมอยู่กับนักโทษหญิงอีกกว่า 1,850 คน ทั้งที่ความเป็นจริงแล้วเรือนจำแห่งนั้น สามารถรองรับนักโทษหญิงและเด็กได้ไม่เกิน 350 คนเท่านั้น
ที่ประเทศ
เมียนมาร์ มีเรือนจำทั้งหมด 96 แห่ง สามารถรองรับนักโทษได้ 66,000 คน แต่ขณะทำการสำรวจในเดือนพฤษจิกายน 2561 เรือนจำเมียนมาร์ต้องรองรับนักโทษอย่างน้อย 92,000 คน ซึ่งเกินขีดความสามารถในการรองรับนักโทษ 139% โดยมีจำนวนนักโทษที่อยู่ระหว่างการพิจารณาคดี ประมาณ 15% ของนักโทษทั้งหมด
สำหรับกรณีของ
ไทย มีเรือนจำทั้งหมด 143 แห่ง สามารถรองรับนักโทษได้ 217,000 คน แต่ขณะทำการสำรวจในเดือนเมษายน 2563 เรือนจำไทยต้องรองรับนักโทษอย่างน้อย 373,000 คน ซึ่งเกินขีดความสามารถในการรองรับนักโทษ 172% โดยมีจำนวนนักโทษที่อยู่ระหว่างการพิจารณาคดี ประมาณ 16% ของนักโทษทั้งหมด
ปัญหาที่ตามมาของความแออัดภายในเรือนจำที่ไม่อาจหลีกเลี่ยงได้คือ สภาพแวดล้อมและสุขอนามัยที่ย่ำแย่ของนักโทษ ในสภาวะปกติพวกเขาจะต้องทนกับสภาพความเป็นอยู่ที่เลวร้าย ไม่ว่าจะเป็นการระบายอากาศที่ไม่ดี ยิ่งในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ที่มีสภาพภูมิอากาศร้อนชื้น ยิ่งสร้างความอึดอัด ไม่สบายตัวให้แก่นักโทษ ปัญหาการขาดแคลนอาหาร รวมถึงทรัพยากรต่างๆโดยเฉพาะในด้านสาธารณสุข
เชล ดิโอโน่ (Chel Diokno) ประธานกลุ่มช่วยเหลือด้านกฎหมายและผู้ก่อตั้งมหาวิทยาลัยทางกฎหมายเดอ ลา เซล ในเมืองมะนิลากล่าวกับสำนักข่าวต่างประเทศ
เอ็นพีอาร์ว่า "แม้กระทั่งก่อนที่จะมีการระบาดของโควิด19 องค์กรของเราได้รับการร้องเรียนเข้ามาจำนวนมากจนกลายเป็นเรื่องปกติเกี่ยวกับสภาพความเป็นอยู่ที่เลวร้ายที่ส่งผลต่อการมีปัญหาสุขภาพของนักโทษในเรือนจำ”
ซึ่งหากพิจารณาจากการติดเชื้อที่เกิดจากการสัมผัสสารคัดหลั่งเช่นเหงื่อหรือน้ำลายของผู้ติดเชื้อ สภาพความเป็นอยู่ที่แออัดภายในเรือนจำย่อมเป็นการยากต่อนักโทษที่จะรักษาระยะห่างระหว่างกันและมีโอกาสที่จะสัมผัสสารคัดหลั่งของกันและกันได้มาก หากเริ่มมีผู้ติดเชื้อก็มีความเป็นไปได้สูงว่าเชื้อไวรัสจะแพร่กระจายอย่างรวดเร็วและยากแก่การควบคุม
ปัญหาความแออัดและการปรับตัวของเรือนจำในภูมิภาคเอเชียตะวันเฉียงใต้
ที่ประเทศฟิลิปปินส์ มีนักโทษในเรือนจำติดเชื้อไวรัสโควิด19 แล้ว 330 ราย เสียชีวิตแล้วอย่างน้อย 4 ราย เมื่อวันที่ 5 พฤษภาคม 2563
มาริโอ้ วิคเตอร์ เลนเนน (Mario Victor Leonen) ผู้พิพากษาศาลฎีกาออกมาระบุเมื่อวันที่ 2 พฤษภาคม 2563 ว่า มีการออกคำสั่งให้ปล่อยตัวนักโทษเกือบ 10,000 รายทั่วประเทศเพื่อป้องกันการแพร่ระบาดของเชื้อไวรัสแล้ว ซึ่งนักโทษที่ได้รับการปล่อยตัวโดยมากจะเป็นผู้ที่ถูกตัดสินจำคุก 6 เดือนหรือต่ำกว่านั้น หรือเป็นผู้กระทำความผิดที่คดีอยู่ระหว่างการพิจารณา รวมถึงนักโทษที่มีปัญหาด้านสุขภาพและนักโทษที่เป็นผู้สูงอายุก็ได้รับการปล่อยตัวเช่นเดียวกัน
กรณีของอินโดนีเซีย ทางการทยอย
ปล่อยนักโทษไปแล้วประมาณ 30,000 คนหรือเกือบ10% ของจำนวนนักโทษทั่วประเทศโดยนักโทษที่ได้รับการปล่อยตัวได้แก่ผู้กระทำความผิดลหุโทษ นักโทษที่ถูกดำเนินคดีที่มีพฤติการณ์ร้ายแรงเช่น คอรัปชั่น ก่อการร้าย อาชญากรรมข้ามชาติ หรือ คดียาเสพติดโดยเฉพาะในส่วนของผู้ขายจะไม่ได้รับการปล่อยตัวในครั้งนี้ แต่ในส่วนของนักโทษที่เป็นผู้ใช้ยาเสพติดและถูกพิพากษาจำคุกตั้งแต่ 5-10ปี หากรับโทษไปแล้วอย่างน้อยสองในสาม ก็จะได้รับการปล่อยตัว
อย่างไรก็ตาม แอนเดรียส ฮาโซโน นักวิจัยอาวุโสประจำประเทศอินโดนีเซียของฮิวแมนไรท์วอช (Human Rights Watch : HRW) กล่าวว่า การปล่อยตัวนักโทษหลายพันคนนั้นถือว่าเป็นประโยชน์แต่จะต้องปล่อยให้มากกว่านี้ นอกจากนั้นเขายังได้เรียกร้องให้รัฐบาลพิจารณาการปล่อยตัวนักโทษที่ไม่มีความรุนแรง อย่างนักโทษทางการเมือง เพราะนักโทษเหล่านี้ย่อมไม่ก่ออันตรายให้กับสังคม
กรณีของ
เมียนมาร์ เมื่อวันที่ 17 เมษายน 2563 ทางการประกาศว่าปล่อยตัวนักโทษไปแล้วประมาณ 25,000 คนหรือคิดเป็นจำนวนมากกว่าหนึ่งในสี่ของนักโทษทั้งหมด โดยในจำนวนนี้คาดว่าจะเป็นนักโทษชาวโรฮิงญาประมาณ 1,500 คน และนักโทษที่เป็นชาวต่างชาติอีก 87คน ทั้งนี้ไม่มีข้อมูลว่าทางการเมียนมาร์มีเกณฑ์การปล่อยตัวนักโทษอย่างไร
แบรด อดัมส์ (Brad Adams) ผู้อำนวยการฮิวแมนไรท์วอช ประจำภูมิภาคเอเชีย (Human Rights Watch : HRW) เสนอว่าทางการพม่าควรปล่อยตัวนักโทษทางการเมือง นักเคลื่อนไหวทางสังคม สื่อมวลชน และผู้ที่ถูกคุมขังเป็นเวลายาวนานโดยไม่มีการตั้งข้อกล่าวหาหรือการพิจารณาคดี รวมถึง ควรหามาตรการลงโทษทางเลือกอื่นสำหรับนักโทษที่มีปัญหาสุขภาพ นักโทษสูงอายุหรือพิการที่มีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อสูง นักโทษที่มีอัตราโทษต่ำและคดีที่ไม่เกี่ยวกับการใช้ความรุนแรง รวมถึง นักโทษที่ใกล้พ้นโทษ เพื่อลดความเสี่ยงในการแพร่ระบาดของเชื้อไวรัสโควิด19
กรณีของไทย เมื่อวันที่
13 เมษายน 2563 พ.ต.อ.ณรัชต์ เศวตนันทน์ อธิบดีกรมราชทัณฑ์ ออกมาตรการพักโทษให้แก่นักโทษประมาณ 8,000 คน และกำหนดมาตรการลดวันต้องโทษสำหรับนักโทษที่ผ่านเกณฑ์เพื่อป้องกันการระบาดของเชื้อไวรัสโควิด19 ที่อาจเกิดขึ้นในเรือนจำ หลังจากนั้นในวันที่ 16 เมษายน 2563 อธิบดีกรมราชทัณฑ์เปิดเผยว่า
ก่อนหน้านี้ทางราชทัณฑ์ปล่อยนักโทษไปแล้วประมาณ 8,000 คน โดยทยอยปล่อยตั้งแต่เดือนตุลาคม 2562 ถึง มีนาคม 2563 เพื่อลดความหนาแน่นของนักโทษในเรือนจำ โดยพิจารณาปล่อยนักโทษที่รับโทษมาแล้วสองในสามของโทษทั้งหมดและมีความประพฤติดี
เกี่ยวกับจำนวนผู้ติดเชื้อในระบบเรือนจำไทย อธิบดีกรมราชทัณฑ์ แถลงเมื่อวันที่ 26 มีนาคม 2563 ว่ามีนักโทษชายติดเชื้อไวรัสโควิด19 จำนวน 2 คนอยู่ที่
เรือนจำกลางราชบุรี ต่อมาในวันที่ 3 เมษายน 2563 อธิบดีกรมราชทัณฑ์เปิดเผยว่า
ผู้บัญชาการเรือนจำจังหวัดนครนายกติดเชื้อเช่นเดียวกัน และวันที่ 20 เมษายน 2563 ออกมาแถลงเพิ่มเติมว่าขณะนี้พบผู้ติดเชื้อโควิด19 เพิ่มอีกสองคน โดยเป็นเจ้าหน้าที่เรือนจำจังหวัดชุมพร รวมยอดผู้ติดเชื้อในระบบเรือนจำไทยสะสมทั้งหมด
ห้าคน
วันที่ 21 พฤษภาคม 2563
อธิบดีกรมราชทัณฑ์ เปิดเผยว่า ตามที่สถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 ในประเทศ มีแนวโน้มที่ดีขึ้นสามารถป้องกันและควบคุมการแพร่ระบาดได้แล้ว สมศักดิ์ เทพสุทิน รัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม จึงเห็นสมควรที่จะผ่อนคลายการบังคับใช้มาตรการการป้องกันโรคระบาดในเรือนจำ โดยให้เรือนจำและทัณฑสถานทั่วประเทศกลับมาเปิดให้ญาติเข้าเยี่ยมนักโทษได้ตามปกติตั้งแต่วันที่ 1 มิถุนายน 2563
โดยการเปิดให้ญาติเยี่ยมผู้ต้องขังตามปกติจะมีมาตรการด้านการควบคุมโรคเพิ่มเติมได้แก่ ญาติต้องลงทะเบียนเข้าเยี่ยมกับทางเรือนจำล่วงหน้า, ทางเรือนจำต้องจัดพื้นที่เข้าเยี่ยมและพื้นที่นั่งรอให้มีระยะห่าง 1.5-2 เมตร, ญาติต้องสวมหน้ากากอนามัยตลอดเวลา, มีการตรวจวัดอุณหภูมิผู้เข้าเยี่ยมและไม่อนุญาตให้ผู้ที่มีอุณหภูมิสูงกว่า 37.5 องศาเข้าเยี่ยม และทางเรือนจำจะจัดแอลกอฮอล์เจลไว้บริการผู้เข้าเยี่ยม
ข้อเสนอแนวทางการแก้ปัญหา ‘นักโทษล้นคุก’ เพื่อเตรียมพร้อมกับสถานการณ์ที่ไม่คาดคิดในอนาคต
สำนักข่าว
เซ้าท์ไชน่ามอนิ่งโพสท์ ระบุว่า นักวิจัยและผู้ทำงานภาคสนามหลายคนเห็นว่า นี่เป็นช่วงเวลาที่ดีที่สุดสำหรับทางการในการลดจำนวนนักโทษและควรเริ่มพิจารณาการปฏิรูปกระบวนการยุติธรรมเสียใหม่ และในขณะเดียวกันก็ควรที่จะจัดหางบประมาณเพิ่มเติมสำหรับด้านการฟื้นฟูและสาธารณสุขสำหรับนักโทษ
จีโนวีว่า อาลิเชีย (Genoveva Alicia) นักวิจัยประจำสถาบันการปฏิรูปกระบวนการยุติธรรมในประเทศอินโดนีเซีย กล่าวว่า เธอหวังว่าการระบาดครั้งใหญ่ของเชื้อไวรัสในครั้งนี้จะเป็นเหมือนสัญญาณเตือนภัยให้ทุกประเทศตระหนักถึงผลของการบังคับใช้โทษจำคุก และกล่าวเพิ่มเติมว่าองค์กรของเธอได้มีความพยายามในการพูดถึงปัญหานักโทษล้นคุกตลอดมาว่าอาจจะก่อให้เกิดผลกระทบอย่างใหญ่หลวงในอนาคต และมันก็มาถึงแล้วจริงๆ แต่ในช่วงวิกฤตก็ยังพอมีพัฒนาการในทางที่ดีอยู่บ้าง โดยผู้พิพากษาและอัยการในอินโดนีเซียเริ่มมองหามาตรการการลงโทษอื่น เช่น การทำภาคทัณฑ์จำเลยคดีอาญาแทนการลงโทษจำคุก
ขณะที่
โอลิเวีย โรฟ (Olivia Rope) ผู้อำนวยการด้านนโยบายและการสนับสนุนด้านปฏิรูปกระบวนการยุติธรรมระหว่างประเทศ (Penal Reform International) ก็ระบุว่าการแพร่ระบาดของโควิด19 เป็นเหมือนการเน้นย้ำว่าควรมีการเปลี่ยนโทษสำหรับผู้กระทำผิดเกี่ยวกับยาเสพติดและผู้กระทำผิดที่มีโทษสถานเบาอื่นๆเสียที
สถาบันเพื่อการยุติธรรมแห่งประเทศไทย (TIJ) ก็ได้มีการเสนอแนวทางการรับมือด้วยมาตรการทางเลือกแทนการจำคุก (Non-custodial Measure) เพื่อช่วยลดปัญหาความแออัดและความเสี่ยงจากการติดเชื้อในเรือนจำเช่นเดียวกัน โดยมีการเสนอให้ใช้โทษจำคุกในกรณีที่จำเป็นเท่านั้น การหลีกเลี่ยงการจำคุกในชั้นก่อนพิจารณาคดีและชั้นการพิจารณาคดี การใช้มาตรการอื่นแทนการจำคุกระยะสั้นสำหรับผู้กระทำผิดคดีไม่รุนแรงหรือกลุ่มเสี่ยง เช่น ผู้สูงอายุ ผู้ที่มีอาการป่วยหรือโรคประจำตัว หญิงที่ตั้งครรภ์ และผู้กระทำผิดคดีเล็กน้อยที่ไม่เป็นภัยอันตรายต่อสังคม โดยอาจเป็นการเรียกค่าปรับ การใช้มาตรการคุมประพฤติ การควบคุมตัวที่บ้าน หรือการใช้กำไลอิเล็กทรอนิกส์ เป็นต้น
ความวิตกกังวลและความเครียดของนักโทษที่ถูกขังอยู่ในเรือนจำในช่วงเวลานี้ย่อมมีมากกว่าคนทั่วไปหลายเท่า เพราะนอกจากสถานที่ที่คับแคบ ทำให้ไม่อาจขยับตัวหนีไปไหนได้แล้ว เรือนจำในหลายประเทศขณะนี้ก็ได้มีการออกมาตรการห้ามเยี่ยมนักโทษ สภาพจิตใจของนักโทษที่แย่อยู่แล้วก็ยิ่งแย่ลงไปอีก อีกทั้งทรัพยากรในทางสาธารณสุขสำหรับป้องกันตัวเองก็ไม่ได้มีพร้อมเหมือนกับคนที่อยู่นอกเรือนจำ การระบาดของเชื้อไวรัสในครั้งนี้เองที่ทำให้หลายฝ่ายเริ่มมีข้อสงสัยว่าการจำคุกอาจไม่ใช่มาตรการการลงโทษที่ตอบโจทย์เสมอไป
ดังนั้น การเสนอทางเลือกอื่นที่ไม่ใช่การจำคุกสำหรับผู้กระทำผิดที่ไม่ร้ายแรง จึงถือเป็นความพยายามในการลดความแออัดในเรือนจำ เพื่อนำไปสู่การพัฒนาสภาพความเป็นอยู่ที่ดีขึ้นให้แก่นักโทษคนๆอื่น ไม่ใช่แค่เพียงเพื่อแก้ไขสถานการณ์ของโรคระบาดในครั้งนี้ แต่การปฏิรูปจะส่งผลต่อการเตรียมรับมือวิกฤตการณ์ที่ไม่คาดคิดในอนาคตข้างหน้าอีกด้วย
